De duizendkunstenaar en de eeuwigdurende beweging
Begin zeventiende eeuw werd de natuur nog geregeerd door verborgen krachten. Vernuftelingen in techniek, mechanica en alchemie probeerden de werkzaamheid van die natuurkrachten te doorgronden en in hun macht te krijgen. Ze stonden ver af van de intellectuele elite, en zochten hun ingang meer langs de weg der praktische vaardigheid. Het beroemdste voorbeeld: het perpetuum mobile van Cornelis Drebbel.
door Richard Ridderinkhof, publicist, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen
Lees het artikel op Historiek.net
Korte PREVIEW:
Het perpetuum mobile van Cornelis Drebbel
Begin zeventiende eeuw werd de natuur nog geregeerd door verborgen krachten. Vernuftelingen in techniek, mechanica en alchemie probeerden de werkzaamheid van die natuurkrachten te doorgronden en in hun macht te krijgen. Ze stonden ver af van de intellectuele elite, en zochten hun ingang meer langs de weg der praktische vaardigheid. Het beroemdste voorbeeld: het perpetuum mobile van Cornelis Drebbel.
De meest vermaarde, en later de meest verguisde vernufteling van Nederland is nu wat vergeten. Hij vertaalde de geheimen der natuur in ingenieuze apparaten waarmee hij die natuur om zijn vinger wond. Het soort denker dat met de handen dacht. Zijn naam was Cornelis Drebbel, en zijn werken waren ongekend.
Een van de potentiële bronnen van inkomsten voor vernuftelingen was het octrooi. In 1598 kenden de Staten-Generaal Cornelis Drebbel een octrooi toe voor een klok. Een uurwerk dat de tijd aangaf zonder te worden opgewonden, wel “vyftich, LX, jae hondert oft meer jaeren” lang (of totdat de radertjes versleten), aldus Drebbel in zijn octrooiaanvraag.
Aan zijn eeuwiglopende uurwerk kleefde de nodige geheimzinnigdoenerij. De werking ervan, kunnen we vast verklappen, was gebaseerd op schommelingen in atmosferische druk en in de temperatuur van een afgesloten vloeistof of gas. Die schommelingen bleken als energiebron het vermogen te leveren dat nodig was om de radertjes in beweging te brengen en te houden. Aan Drebbel’s claim een ‘eeuwiglopend uurwerk’ te hebben ontworpen was dus geen woord gelogen, en er zat ook niets in besloten dat inherent onmogelijk was. Met de kennis van vandaag zou het natuurlijk niet onder de noemer van eeuwigdurende beweging zonder invloed van buitenaf vallen. Maar indertijd wel. Zijn physique amusante zou hem faam bezorgen die overal doordrong: “velen droegen getuigenis van wat ze zagen, en in heel Europa tracht men het na te maken” zei Constantijn Huygens, die Drebbel persoonlijk kende en bewonderde.
