Drebbel’s Dedicatie van zijn Perpetuum Mobile aan koning James I
De soeticheyt/ soo ghenoten int ondersoecken van de Natuere der Elementen/ beweeght my allen/ o Coningh/ aen uew M. te schrijven/ ghesien hebbende veel genuechlijcke en ongelooflijcke wonderen/ seer bequaem om Godt te leeren kennen/ uyt de Natuere der dinghen: Want zijn niet door Gods moghende ende goedertieren wijsheyt/ alle dese dinghen tot lof van Godt/ ten dientst van ons geschapen? Hierom wat can ons meerder beweghen/ om onsen Schepper te kennen/ beminnen/ ende eeren/ dan de ware kennis der dingen? in den welcken ons wijst/ als door den Godlijcken vinger/ zijn wijsheyt/ goedtheyt/ ende mogentheyt. Wy en moghen niet ondanckbaer zijn voor de heylighe Schriften/ maer moeten die altijdt in goeder waerden houden: Also oock t’gene onse sonder het gheloove/ de Godtlijcke Natuer wijst/ als Godt selver. Want leeren wy niet uyt die verscheyden Natuer der dingen Gods eenicheyt kennen/ ende zijn wijsheyt loven/ op verscheyden manieren? Waerom? soo wy niet en kennen dat wy sien/ hooren ende voelen/ hoe sullen dan Godt kennen/ beminnen oft eeren/ die wy noch en sien noch en hooren/ anders dan door de ware kennis der dingen? Waer uyt sullen bestuyten/ dattet is Godes wil/ en ons diesntigh/ dat wy de Natuere der dingen verstaen/ om soo wel onsen Godt/ als ons selven te kennen/ beminnen en dienen: Hierom o Coningh/ hebbe voor eenige Jaren met goden yver voorghenomen/ de oorsaeck oft Natuer der dingen te ondersoecken: Eyndelijck/ om onse gaven recht te kennen/ghegaen tot de Menschelijcke Natuer/ en essen in my gevonden/ wat in anderen bemint oft ghehaet. Maer ghesien hebbende/ wat onsen sotten ongheoeffenden wil/ onse cleyne macht/ onse blindtwillighe dolingh/ ons blijdt en droevigh leven / en ons treurigh sterven/ soo heb ick gemerckt/ dat onverstandt is de oorsaeck van den verscheyden wil/ oordeel en leven des Menschen:Maer voorder merckende de deught van de Godtlijcke gaven/ soo van onsen Schepper in ons geschapen/ en hoe Godt als een Vader van de Natuer/ in alle zijn werck een natuerlijcke wijsheyt ghebruyckt/ soo is mijn hert met meerder blijfschap vervult/ en daerom voorghenomen te ondersoecken die oorsaeck vant Primum mobile, dat ghevoelende/ het eerste beginsel van Gods erck/ en daerom een inganck tot ware kennis van de Natuer: Maer hoewel langh hier in seer neerstigh was/ recht niet met allen uyt/ tot dese scientia dienstigh/ gelijck oock veel voor my/ waerom die soete hoop van ondervinding verloren: want die Natuere van alle dingen gaf te kennen/ die onmogelijckheyt van dit te ondervinden. Maer aenmerckende hoe alle dingen uyt de Elementen geschapen/ gevoedt en onderhouden worden/ enjoe ons door haer gewesen/ die eeuwicheyt ende onsterffelijckheyt Gods/ die oneyndelijucke/ hooghte/ ongrondelijcke diepte/ het blijde licht/ en het droeve duyster/ en voorts alle wonderen des Werelts: Soo / haer Natuer en werck te ondersoecken/ waer in mijn tijdt niet qualijck besteedt: want heb haeft gemerckt/ dat dese waren de deuren/ tot rechte kennis der dinghen: Waerom met goeden yver die Natuer des Waters aenghegrepen/ willende dat uyt zijn selfs natuer/ door vrscheyden vaten ende pijpen (op vreemde manieren geboghen) opwaerts doen climmen/ mater twas al voor niet: want ten wilde niet een hayr breedt rijsen: Maer gelijck zijn natuer/ liep altydt nae beneden/ hebbe niet te min verscheyden lustige Fonteynkens ghemaekct/ soo op verscheyden manieren/ een tijdt langh doort dalen van haer eyghen water/ opwaerts straelden/ op die hooghte van twintigh oft meer voeten: Maer dese beweeghnis was geringh doot/ ten water wederom door vallende wateren levendight gemaeckt: waerom mijn soete hoop/ wederom verloren: En volcomen gelooft/ dat die oorsaeck vant Primum mobile, voor den Mensch onmoghelijck was te begrijpen. Maer ondersoeckende met groote neersticheyt die verborghen oorsaeck/ waerom het water altijdt nae beneden liep/ soo hebbe dat ten lesten verstaen/ doort ondervinden van de wonderlicke natuer des vyers. Daerom o Coningh/ my niet wynigh verblijdt: want doe verstondt/ waerom soo langh ghedoolt/ en wat de wonderlijcke oorsaeck was/ vant Primum mobile: Alsoo oock hoe den Hemel beweeght/ alle de Sterren/ die Planeten/ het Water/ die Aerde: en hoe oft door wat oorsaeck die Aerde ghedraghen wordt/ in’t midden van de Lucht/ waerom het Water hem Circkel-rondt om den Aerdtbodem sluyt/ waerom alle dinghen dalen naet midden der Aerden/ uytghesondert het vyer. Ende ter contrarie/ hoe die Son, die Maen/ en alle die Sterren/ in de hooghte gehdragen worden: Also oock de oorsaeck van Regen/ van Wint/ van Donder/ van Blizem/ van Vloedt/ en hoe alle dinghen ghevoedt worden/ en haer vermeerderen: Ten waer (o Coningh) dit so wel conde bewijsen met levendige instrumenten/ als met natuerlijcke reden/ soo en soude niet habben bestaen dus veel te schrijven: Want my is wel bekent/ dat meest alle clocke verstanden niet willen ghelooven/ dat wy dese verburghen oorsaken met onse vernunft moghen begrijpen/ waerom tot bewijs daat verstae die oorsaeck van’t Primum mobile: So maeck een cloot/ die hem eeuwelijck bewegen can/ nae den loop des hemels/ alle vierentwintigh uren eens rontom/ of soo veel malen meer asl van nooden: Also dat in duysent jaer niet eens falieren wil/ ons wijsende/ Jaren/ Maenden/ Daghen/ Uren/ den loop van Soon/ van Maen/ van alle Planeten en Sterren/ wiens loop den Mensch bekent: also oock maeck allerley Instrumenten/ die eeuwelijck spelen op haer tijdt/ en in summa wat voor een tijdt ghemaeckt can werden/ door dalene gewicht/ of door springh- veeren/ door loopende wateren/ door wint/ oft door vier/ dat can ghemaeckt worden door dese kennis/ voor eeuwelicjk. Maer die costen alleen/ zijn die oorsaeck/ dattet onprofijtelijc/ om te gebruycken voor groot gewelt. En voorder tot bewijs/ hoe versta/ waerom die dingin opwaerts rijsen/ fot nede rwaerts dalen/ oft door wat oorsaeck de Aerde in’t midden van’t Water/ en het Water in’t midden van de Lucht ghedraghen werden: soo hangh alsoo/ in een besloten glas/ de Aerde in’t midden van’t Water/ en het Water in’t midden van de Lucht/ ende de Lucht in’t midden van’t Vier/ den een den anderen omvangende/ en haer selven soo ront makende/ als eenigh dingh op die Weerlet/ sser wonderlijck en ghenuechlijck om sien. Oft ter contrarie/ hangh die lucht in’t midden van’t Water/ so ront als een cloot/ en het Water in’t midden van de Aerde/ den een den anderen omvangende ghelijck wy sien doen de Lucht den Aerdtbodem. En maeck aldus/ hoogh als laegh/ laechg als hoogh/het licht als sawer/ het swaer als licht: en doe het staende water opwaerts rijsen: tot die hooghde van thien/ twintigh/ hondert / oft meer voeten. Voorts also verstae die oorsaeck des Windts/ maeck Instrumenten die geweldelijck windt gheven/ en door de kennis van ebbe en vloedt/ maeck een Instrument/ dat eeuwelicjk evt an vloeyt/ tusschen nacht en dagh tweemael hoogh en leegh/ wijsende door scherpt opmercken/ Maenden/ uren/ en andere dingen meer. Ghelicjk (o Coningh) in dit tegenwoordige Instrument meught (is this second person?) sien en proeven/ all nae lust/ die waerheyt van mijn schrijven: dit is een twijchken van den eeuwigh-bewegenden Boom/ ghegrifft op de ware kennis der Elementen/ een wit van alle ondersoeckers der dinghen/ tot eeuwigher gedachtenis/ voor den ghenen soo nae comen sullen/ op datse souden verstaen die wonderlijckheyt van de natuere/ ent wat door haer gaven vermoghen: waeromme ben also oock bereydt die andere proeven te vertoonen/ verhopende daer door veel Menschen te dooen smaken die aenghename soetheyt van de verburghen ooersaeck der dinghen: want ondervindingh leert my/ dat geen soeticheyt by Natuers ware kennis te verghelijcken/ also ons leert verstaen die volmaeckte goetheyt/ wijsheyt en moghentheyt Gods: waerom wil niett/ gelicjk veel voor my ghedaen/ haer roemende wonderlijcke dinghen/ stellende het bewijs daer van met seltsame name/ en vreemde processen/ wel wetende wanneer haer raem met naecte reden souden bewijsen/ dat alle Menschen haer sotheyt souden gewaer worden/ en also haren grotten nam verliesen. Hierom wil niet alleene beijsen met reden en exempelen/ maer ooc die exempelen verclaren nae de waerheyt: En voor eerst vertellen die oorsaeck des viers/ daer nae zijn natuer en werck: Alsoo oock die eyghenschap van d’andere Elementen: En voorts achtervolgende wat die coude is/ wat die oorsaeck van’t Primum mobile, wat die oorsaeck van die Son/ hoe die beweeght/ den Hemel/ alle Sterren/ die Maen/ de Zee/ den Aerdtbodem/ wat die oorsaeck van Eb/ van Vloet/ van Donder/ van Blixem/ van Regen/ van Wint/ en hoe alle dinghen wassen en vermeerderen/ verhopende hier door anderen den wegh te wijsen/ soo ick nae veel dolingh gevonden/ op dat sy door cleynen arbeydt/ wonderlijcker dingen souden int licht brengen: Want verclare door den levendigen Godt/ dat noch die schriften van de Ouden/ noch eenighen Mensch my de minste hulp heir in ghedaen heeft: maer heb dit alleen ghevonden/ door gestadich opmercken/ in’t ondersoecken van de Elementen: Want wy hebben ooc geen getuygenis/ dat de Ouden dese wetenschap bekent is geweest/ hoewel daer veel nagedracht. Cicero schrift / dat Archimedes had een Spheer gemaekct/ die hem eeuwelijck na den loop des Hemels conde beweghen: maer soude door’t verderflijcke Oorlogh/ beyde den Meester en zijn Instrument op eenen dagh vernielt zijn/ waerom het teecken van waerheyt verloren. Daer worden wel verscheyden Processen van het Mobile by den Ouden beschreven/ maer t’zijn die grootste beuselen van de Weerelt/ wonder veel verleydt/ maer niemant yet uytgerecht: waren die Processen goet/ die Ouden souden die ghemerckt hebben/ en ons in ghedachtenis ghelaten/ waer van wil alle Liefhebbers waerschouwen/ en haer een beter wegh wijsen: Biddende den ghenadigen Godt/ alle Coninghen ende REgenten te verlichten/ met zijn godertieren wijsheyt/ op dat alle Menschen (o Coningh/ gelijck wy uwe Ondersaten) souden smaken die waere wellust van de Godlijcke vrede/ waerom door uwe M. genietende/ de grootste weldaet die van den wijsten Regent te wenschen/ so wete niet wat danckbaerheyt sal bewijsen: overdenckende/ hoe meest alle Coningen haer laten verleyden van de blinde begheerte/ soeckende door’t bloedighe Oorlogh vermeerderinghe des Rijcx/ niet ghedenckende/ hoe dat onmoghelijck te vercrijghen/ sonder grooter verlies ende elendigh verder van haer ghetrouwe Ondersaten/ die lijf/ goedt/ bloedt/ daer voor moetenavontueren: wat cloeck verstandt wil zijn leven alleen verghelijcken by eenigh verganckelijck goedt? Waer uyt moghen bekennen die vrucht van het bloedighe Oorlogh/ ende die wijseyt an de vreedsamighe Coningen/ welcke door goede WEtten soecken te verhoeden die misdaet/ en het quaet door Justitia rechtveerdelijck te straffen: ghedenckende/ dat rechtveerdicheyt niet wil/ dat straf de misdaet sal overwegen/ maer liever dat straf door beweghelijcke barmherticheyt soude verlicht wordne/ op dat alle Menschen souden smaken die aenghename vrucht van de wijse Regenten/ en in plaets van’t wreede vittere Oorlogh/ haer vermaken met de soeticheyt van de Consten/ waerom tot een inleydingh dese mijne arbeydt begonnen: Maer alsoo mijn meyninghe niet en can volcomen uytbeelden/ noch in de Engelsche/ noch in de Latijnsche tael/ so hebbe dat in Duyts geschreven/ en van woordt tot woordt laten oversetten/ op dat den sin onveranderlijck soude moghen verstaen/ en haer somtijts in de wouderlijckheyt van de natuere vermaken/ waeromme verhope dat mijn goede wille sult (is this second person) ten besten nemen/ en langh ghesont en vreedsaem leven/ onder die bescherminge van de moghende handt Gods/ Amen.
Cornelis Drebbel.